Dilema Sisa Makanan Malaysia: Tinjauan Skala Masalah

Sisa makanan menjadi kebimbangan yang semakin meningkat di Malaysia, mencerminkan krisis global yang mempunyai implikasi mendalam terhadap alam sekitar, ekonomi dan masyarakat. Sebagai salah satu negara yang paling pesat membangun di Asia Tenggara, Malaysia menghadapi cabaran unik berkaitan sisa makanan, didorong oleh pelbagai faktor budaya, sosial dan ekonomi. Artikel ini akan menyelidiki skala sisa makanan di Malaysia, kesannya terhadap alam sekitar dan ekonomi, dan dinamik budaya asas yang menyumbang kepada dilema ini.

Skala Masalah

Sisa makanan di Malaysia telah mencapai tahap yang membimbangkan. Menurut laporan Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan, rakyat Malaysia membuang kira-kira 17,000 tan sisa makanan setiap hari. Angka yang mengejutkan ini diterjemahkan kepada kira-kira 6.2 juta tan sisa makanan setiap tahun, cukup untuk memberi makan kepada 4.5 juta orang selama setahun. Sisa tersebut merangkumi pelbagai sektor, termasuk isi rumah, restoran, dan perniagaan makanan, dengan isi rumah sahaja menyumbang kira-kira 45% daripada jumlah sisa makanan.

Sisa Makanan Isi Rumah

Tinjauan menunjukkan bahawa isi rumah Malaysia membazir kira-kira 0.9 kg makanan setiap orang setiap hari. Bahan buangan ini biasanya terdiri daripada beras, sayur-sayuran dan buah-buahan, yang merupakan makanan ruji dalam diet Malaysia. Kecenderungan budaya untuk menyediakan jumlah makanan yang berlebihan semasa perhimpunan dan perayaan memburukkan lagi isu ini, kerana makanan yang tidak dimakan sering dibuang dan bukannya disimpan atau digunakan semula.

Sisa Makanan Komersial

Industri perkhidmatan makanan, termasuk restoran dan hotel, menyumbang dengan ketara kepada pembaziran makanan. Kajian oleh Program Alam Sekitar Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNEP) mendapati bahawa sektor hospitaliti membuang kira-kira 30% makanannya. Faktor seperti pengeluaran berlebihan, kerosakan makanan dan piawaian estetik mendorong pembaziran ini, kerana pertubuhan sering mengutamakan penampilan berbanding praktikal.

Kesan Alam Sekitar

Kesan alam sekitar daripada sisa makanan di Malaysia adalah mendalam, terutamanya dalam konteks iklim tropika dan kepelbagaian biologi yang kaya.

Pelepasan Metana

Apabila sisa makanan dihantar ke tapak pelupusan, ia terurai secara anaerobik, menghasilkan metana—gas rumah hijau kuat yang kira-kira 25 kali lebih berkesan untuk memerangkap haba di atmosfera berbanding karbon dioksida dalam tempoh 100 tahun. Di Malaysia, sisa makanan menyumbang dengan ketara kepada pelepasan metana, memburukkan lagi perubahan iklim dan kesan yang berkaitan dengannya.

Kehabisan Sumber

Pengeluaran makanan melibatkan penggunaan sumber yang besar, termasuk air, tanah, dan tenaga. Pembaziran makanan bermakna pembaziran sumber yang diperlukan untuk menghasilkannya:

• Air: Pertanian di Malaysia menggunakan sejumlah besar air, terutamanya untuk penanaman padi. Makanan terbuang bukan sahaja mewakili kehilangan makanan itu sendiri tetapi juga air yang digunakan dalam pengeluarannya, menyumbang kepada isu kekurangan air, terutamanya di kawasan yang terdedah kepada kemarau.
• Tanah dan Tenaga: Tanah yang digunakan untuk pertanian boleh digunakan semula untuk pemuliharaan atau penghutanan semula, manakala tenaga yang digunakan dalam pengeluaran makanan, pemprosesan dan pengangkutan juga dibazirkan. Penggunaan sumber yang tidak cekap ini boleh menyebabkan penebangan hutan dan kemusnahan habitat, seterusnya mengancam ekosistem tempatan.

Kesan kepada Ekosistem Tempatan

Malaysia adalah rumah kepada pelbagai ekosistem, termasuk hutan hujan, bakau dan terumbu karang. Pembuangan sisa organik di tapak pelupusan sampah boleh menyebabkan larut lesap, yang mencemari tanah dan sumber air, memberi kesan negatif kepada flora dan fauna tempatan. Selain itu, peningkatan tekanan ke atas tanah untuk pertanian akibat permintaan makanan boleh menyebabkan kehilangan habitat dan kemerosotan biodiversiti.

Kos Ekonomi

Implikasi ekonomi sisa makanan di Malaysia adalah ketara, menjejaskan petani, perniagaan makanan, dan ekonomi negara secara keseluruhan.

Kesan kepada Petani

Bagi petani, sisa makanan mewakili kehilangan pendapatan dan pelaburan. Apabila hasil tidak terjual atau rosak, petani menghadapi kerugian kewangan yang boleh menjejaskan mata pencarian mereka. Keadaan ini amat kritikal bagi petani pekebun kecil, yang sering kekurangan sumber untuk menyerap kerugian tersebut. Menurut Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MARDI), kira-kira 30% buah-buahan dan sayur-sayuran yang dihasilkan di Malaysia menjadi sia-sia, menekankan keperluan untuk akses pasaran dan sistem pengedaran yang lebih baik.

Kos kepada Perniagaan Makanan

Perniagaan makanan, termasuk pemborong, peruncit dan restoran, juga mengalami kerugian besar akibat pembaziran. Kos yang berkaitan dengan pelupusan, pengeluaran berlebihan dan kerosakan boleh mengurangkan margin keuntungan, menjadikannya mencabar bagi perniagaan untuk kekal mampan. Sektor perhotelan, khususnya, menghadapi tekanan untuk meminimumkan pembaziran disebabkan peningkatan kos operasi dan peningkatan jangkaan pengguna untuk kemampanan.

Kesan Ekonomi Negara

Pada skala nasional, sisa makanan menimbulkan beban ekonomi yang besar. Jumlah kos sisa makanan di Malaysia dianggarkan sekitar RM 14 bilion setahun. Angka ini merangkumi bukan sahaja kerugian langsung yang ditanggung oleh pengeluar dan perniagaan tetapi juga implikasi ekonomi yang lebih luas daripada sumber terbuang. Dengan menangani sisa makanan, Malaysia boleh meningkatkan keselamatan makanan, mengurangkan kesan alam sekitar dan membuka peluang ekonomi.

Faktor Budaya dan Sosial yang Menyumbang kepada Pembaziran Makanan

Memahami dinamik budaya yang menyumbang kepada sisa makanan adalah penting untuk membangunkan penyelesaian yang berkesan.

Amalan Budaya

Di Malaysia, makanan mempunyai nilai budaya yang signifikan, sering dikaitkan dengan hospitaliti dan komuniti. Sudah menjadi kebiasaan bagi keluarga untuk menyediakan makanan dalam kuantiti yang banyak untuk perhimpunan, yang membawa kepada sisa makanan yang tidak dapat dielakkan. Walaupun amalan ini mencerminkan tradisi budaya, ia juga boleh mengakibatkan pembaziran yang berlebihan jika tidak diurus dengan betul.

Norma dan Jangkaan Sosial

Norma sosial sekitar persembahan makanan dan estetika boleh memburukkan lagi isu pembaziran. Pengguna sering menolak hasil yang “tidak sempurna”, yang menyebabkan sejumlah besar makanan yang boleh dimakan dengan sempurna dibuang. Selain itu, jangkaan untuk menyediakan makanan yang banyak semasa acara boleh menyebabkan memasak berlebihan dan pembaziran seterusnya.

Kurang Kesedaran

Ramai rakyat Malaysia tidak menyedari sepenuhnya implikasi pembaziran makanan, sama ada dari segi alam sekitar dan ekonomi. Kempen pendidikan awam diperlukan untuk meningkatkan kesedaran tentang isu tersebut dan menggalakkan tabiat penggunaan yang lebih bertanggungjawab.

Kesimpulan

Dilema sisa makanan di Malaysia adalah isu pelbagai aspek yang memerlukan perhatian segera daripada semua sektor masyarakat. Dengan kira-kira 17,000 tan makanan dibazirkan setiap hari, kesan alam sekitar dan ekonomi adalah ketara. Pelepasan metana, kehabisan sumber dan kesan ke atas ekosistem tempatan memberikan cabaran yang serius, manakala petani dan perniagaan makanan mengalami kerugian kewangan yang boleh mengancam kelestarian mereka.

Menangani sisa makanan di Malaysia melibatkan menangani faktor budaya dan sosial yang menyumbang kepada masalah tersebut. Dengan menggalakkan kesedaran, menambah baik sistem pengagihan makanan, dan menggalakkan amalan penggunaan yang bertanggungjawab, Malaysia boleh berusaha ke arah mengurangkan sisa makanan dan memupuk sistem makanan yang lebih mampan. Perjalanan ke arah rantaian bekalan makanan yang lebih cekap dan saksama bermula dengan mengiktiraf skala masalah dan mengambil tindakan kolektif untuk menyelesaikannya.